Umowy konsumenckie. Co to jest? Jakie klauzule są niedozwolone? Na co zwrócić uwagę?

Do kategorii umów konsumenckich należą umowy zobowiązaniowe. Ich jedną stroną jest przedsiębiorca, zaś drugą konsument.

Przedsiębiorca jest to osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej prowadząca działalność gospodarczą lub zawodową we własnym imieniu. Konsumentem jest zaś osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarcza bądź zawodową.

Ochrona konsumenta

W umowach konsumenckich szczególna ochrona przypada konsumentowi, jako stronie słabszej. Powinna ona zmierzać do pełnego respektowania rzeczywistej decyzji konsumenta. Konsument powinien zostać poinformowany o znaczeniu i skutkach zawieranej umowy. Zawarcie umowy musi za każdym razem zostać poprzedzone dokładnym zapoznaniem się z jej treścią. Ustawodawca wprowadził obowiązku dokładnego informowania konsumenta o przedmiocie i treści umowy przed jej zawarciem. Ustawodawca wprowadził również szereg reguł chroniących prywatne życie konsumentów oraz ustawowe prawo odstąpienia od umowy. Ochronie konsumenta służą:

– przepisy odnoszące się do poszczególnych umów

– przepisy odnoszące się do większej liczby umów

Wśród tych pierwszych można wymienić regulacje dotyczące kredytu konsumenckiego, sprzedaży konsumenckiej i timesharingu. Do drugiej grupy należą przepisy prawne dotyczące umowy zawieranych na odległość lub poza lokalem przedsiębiorcy, albo poświęcone niedozwolonym postanowieniom umownym.

Niedozwolone postanowienia umowne

Niedozwolone postanowienia umowne są zwane także klauzulami abuzywnymi. Kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami oraz naruszają jego interesy w rażącym stopniu. Przepisy dotyczące niedozwolonych postanowień umownych odnoszą się do wszystkich umów, a nie tylko umów adhezyjnych. Nie odnoszą się one to:

– postanowień określających jednoznacznie główne świadczenia stron

– postanowień indywidualnie uzgodnionych

Brak indywidualnego uzgodnienia klauzuli umownej występuje wtedy, gdy konsument nie posiadał rzeczywistego wpływu na treść umowy. Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto powołuje się na tę okoliczność.

Kiedy klauzula może być uznana za niedozwoloną?

Klauzula może być uznana za niedozwoloną po zbadaniu, czy stroną umowy jest konsument. Poza tym należy przeanalizować, czy kwestionowane postanowienie umowne nie zostało uzgodnione indywidualnie oraz czy nie dotyczy głównych świadczeń stron. Następnie należy określić, czy klauzula kształtuje prawa i obowiązki konsumencki w sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz naruszając rażąco jego interesy. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieuzasadnioną dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku obligacyjnym. Działanie w sprzeczności z dobrymi obyczajami oznacza tworzenie klauzul umownych godzących w równowagę kontraktową tego stosunku.

Katalog klauzul

W Kodeksie Cywilnym został umieszczony katalog niedozwolonych postanowień umownych. Wspomniane wyliczenie jest często określane tak zwaną szarą listą klauzul abuzywnych. Można podzielić je na postanowienia:

– ograniczające lub wyłączające odpowiedzialność przedsiębiorcy

– przekazujące przedsiębiorcy kontrolę nad treścią postanowień i wykonaniem umowy

– kształtujące lub umożliwiające przedsiębiorcy kształtowanie niekorzystnego dla konsumenta czasu trwania umowy

– naruszające równowagę kontraktową stron

Z powództwem przeciw przedsiębiorcy może wystąpić każda osoba, w stosunku do której klauzula może zostać zastosowana, organizacja społeczna zajmująca się ochroną konsumentów oraz zagraniczna osoba wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach UE do wszczęcia postępowania o którym mowa.