Swoboda umów i jej granice. Jakie są konsekwencje ich przekroczenia?

Swoboda umów polega na kompetencji podmiotów prawa cywilnego do kształtowania ich stosunków w drodze wielostronnych lub dwustronnych oświadczeń woli.

Autonomia woli stron jest pojęciem o szerszym zakresie. Pojęcie odnosi się nie tylko do umów, lecz również do innych postaci kształtowania stosunków cywilnoprawnych. Polega ona na możliwości regulowania przez podmioty prawa ich stosunków cywilnoprawnych według ich woli i za pomocą czynności prawnych.

Swoboda umów

W zakresie swobody umów możemy wyróżnić swobodę kształtowania treści kontraktów i swobodę zawierania umów. Należy przez nią rozumieć możliwość decydowania o zawarciu bądź niezawarciu umowy. Polega ona także o możliwości wyboru kontrahenta. Niekiedy można wskazywać także na swobodę umów obejmującą możliwość wyboru formy zawieranego kontraktu.

Zakres swobody umów

Zakres swobody umów jest wyznaczany przez właściwości stosunku, ustawę i zasady współżycia społecznego. Strony nie są związany typami umów wskazanymi w ustawie. Mogą one tworzyć inne umowy, bądź łączyć elementy umów nazwanych. Główną granicą swobody umów jest ustawa, czyli całokształt ustawodawstwa reprezentującego wszystkie gałęzie prawa. Strony nie mają kompetencji do kształtowania swojego stosunku w sposób sprzeczny z normami bezwzględnie wiążącymi lub semiimperatywnymi. Kolejnym ważnym wyznacznikiem swobody umów są zasady współżycia społecznego. Zawieranie umów sprzecznych z uczciwością i rzetelnością kupiecką oraz zasadami słuszności nie jest możliwe. Ma to szczególne znaczenie w obrocie konsumenckim. Ostatnią z granic swobody umów jest natura zobowiązania. Należy ją określić na podstawie ogólnych właściwości każdego zobowiązania powstającego na podstawie umowy.

Konsekwencje naruszenia granic swobody umów

Granice swobody umów zostają przekroczone wtedy, gdy treść bądź cel stosunku zostały ukształtowane sprzecznie z ustawą, naturą zobowiązania, albo zasadami współżycia społecznego. Skutkiem przekroczenia granic swobody umów może być nieważność czynności prawnej. Nie zawsze jest to bezpośrednim następstwem przekroczenia zakresu swobody kontraktowania. Może istnieć przepis szczególny wskazujący na możliwość utrzymania ważności czynności prawnej. Nieważność dotycząca czynności prawnej powoduje, że pozostaje ona w mocy co do pozostałych części. Gdyby nieważne postanowienia byłyby na tyle istotne, że bez nich strona nie zawarłaby umowy, cała czynność prawna jest nieważna.

W praktyce umowy z konsumentami mogą być nieważne częściowo. Jeżeli postanowienie umowy jest klauzulą niedozwoloną, to pozostałe klauzule zgodne z prawem zostają utrzymane w mocy.