Scheda. Co to jest? Co wchodzi w jej skład?

Prawa i obowiązki spadkodawcy przechodzą na spadkobierców z chwilą jego śmierci. Mogą otrzymać w spadku zarówno majątek, jak i długi. Wyjaśniamy, które aktywa i pasywa podlegają dziedziczeniu.

Nie wszystkie prawa i zobowiązania zmarłego przechodzą na spadkobierców. Niektóre z nich są tak silnie związane z osobą spadkodawcy, że ustawodawca zdecydował o wyłączeniu ich z dziedziczenia.

Nieruchomości i samochód

Do schedy wchodzą prawa rzeczowe, a zatem własność ruchomości, np. pojazdów, maszyn, dzieł sztuki i surowców oraz nieruchomości (np. mieszkanie, działka, lokal sklepu). Masa spadkowa obejmuje również udziały we współwłasności ruchomości i nieruchomości, a także prawo użytkowania wieczystego.

Ograniczone prawa rzeczowe

Tylko niektóre ograniczone prawa rzeczowe podlegają dziedziczeniu, np. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Wtedy spadkobiercy nie muszą się ubiegać o członkostwo w spółdzielni. Dziedziczeniu podlegają również służebności gruntowe, które przechodzą na spadkobierców wraz z prawem do własności nieruchomości. Służebność gruntowa (np. służebność drogi koniecznej) jest ściśle związana z gruntem, dla którego została ustanowiona. Zawsze dzieli jego los prawny. Zastaw jest kolejnym ograniczonym prawem rzeczowym, które wchodzi w skład schedy. Zastaw jest zabezpieczeniem spłaty długu ustanowionym na rzeczy ruchomej, np. na pojeździe. Do masy spadkowej wchodzi też hipoteka, czyli zabezpieczenie spłaty długu ustanowione na nieruchomości.

Pieniądze, prawa i wierzytelności

Środki pieniężne krajowe i zagraniczne zgromadzone w gotówce i na rachunkach bankowych, w formie lokat, czeki i metale szlachetne należą do masy spadkowej. Spadkobiercy mogą odziedziczyć także prawa z papierów wartościowych (np. bonów pieniężnych NBP, akcji, obligacji, weksli, bonów skarbowych). Dziedziczeniu podlegają wierzytelności, które wynikają z umów zawartych przez spadkodawcę, np. niezapłacony czynsz dzierżawny, niezapłacona faktura za towar. Do masy spadkowej wchodzą również majątkowe prawa autorskie, np. prawo do tantiem, a także prawo do uzyskania patentu na wynalazek czy też prawo do otrzymania prawa ochronnego na wzór użytkowy. Spadkobiercy mogą odziedziczyć po zmarłym niektóre prawa spadkowe, które mu przysługiwały, np. roszczenie z tytułu zachowku.

Zobowiązania spadkobiercy i długi spadkowe

Długi zaciągnięte przez spadkodawcę przechodzą na jego spadkobierców. Są to zobowiązania, które wynikają z umów zawartych przez niego, jak i z czynu niedozwolonego. Do spadku wchodzą też zobowiązania wynikające z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Spadkobierca będzie musiał spłacić kredyt lub pożyczkę, wypłacić odszkodowanie i uiścić czynsz. Długi spadkowe należy odróżnić od wymienionych wyżej zobowiązań spadkobiercy. Pod pojęciem długów spadkowych należy rozumieć zobowiązania niezaciągnięte przez spadkodawcę, np. koszty pogrzebu, wydatki na kupno miejsca pochówku, związane z kremacją, zorganizowaniem konsolacji i urządzeniem ceremonii pogrzebowej. Koszty pogrzebu nie wchodzą do spadku tylko w wyjątkowych przypadkach. Obowiązek pokrycia tych wydatków może spoczywać na innych osobach. Jeśli spadkodawca zawarł umowę dożywocia, to obowiązek pokrycia kosztów pogrzebu spoczywa na drugiej stronie kontraktu. Obowiązek pokrycia kosztów pogrzebu może spoczywać na osobie zobowiązanej do naprawienia szkody, jeśli spadkodawca zmarł w wyniku rozstroju zdrowia bądź uszkodzenia ciała. Do tzw. długów spadkowych zalicza się również koszty wynikające z ostatniej choroby spadkodawcy (np. koszty leczenia, opieki) oraz wydatki związane z postępowaniem spadkowym (np. zabezpieczenia spadku, ustanowienia wykonawcy testamentu, spisu inwentarza). Długi spadkowe obejmują ponadto koszty dotyczące obowiązku zaspokojenia roszczeń o zachowek, a także obowiązku wykonania zapisów zwykłych i poleceń.

Co nie wchodzi w skład spadku?

W skład spadku nie wchodzą tylko te prawa i obowiązki, które są ściśle związane z osobą spadkodawcy, a zatem użytkowanie, służebności osobiste, prawo dożywocia, prawo do żądania alimentów i obowiązek alimentacyjny. Dziedziczeniu nie podlega prawo do renty, która została przyznana w związku z uszkodzeniem ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia. Prawo żądania pokrycia kosztów leczenia i przygotowania do innego zawodu przyznane w związku z uszkodzeniem ciała lub spowodowaniem rozstroju zdrowia również nie wchodzi w skład schedy.

Do schedy nie należą też prawa, które przechodzą z chwilą śmierci spadkodawcy na określone osoby. W umowie ubezpieczenia osobowego ubezpieczający może wskazać osoby, które są uprawnione do uzyskania sumy ubezpieczenia. Wtedy kwota nie wejdzie do spadku.

Posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może wydać pisemne polecenie bankowi. W jego treści wymienia się osobę, na rzecz której ma nastąpić wypłata środków. Kwota wypłaty nie może być wyższa niż 20-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw na ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. Wypłacona kwota pieniężna nie wejdzie do spadku.

Podobnie jest w przypadku środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka OFE. Każdy posiadacz rachunku może wskazać imiennie jedną bądź kilka osób fizycznych, którym zostaną wypłacone środki zgromadzone na rachunku. Kiedy zmarły pozostawał w małżeńskiej wspólności majątkowej, fundusz przekaże połowę kwoty małżonkowi. Gdyby spadkodawca nie wskazał konkretnych osób, środki z otwartego funduszu emerytalnego wchodzą do schedy spadkowej. Dziedziczenie środków zgromadzonych na subkoncie w ZUS odbywa się tak samo jak w przypadku oszczędności w OFE. Na subkoncie znajdują się tylko środki przelane z OFE do ZUS-u. Pozostałe składki odprowadzane do ZUS-u nie są dziedziczone.

Masa majątkowa nie obejmuje również praw majątkowych ze stosunku pracy. Warunkiem jest pozostawienie przez spadkodawcę osób uprawnionych do rodzinnej renty. Prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą na małżonka i inne osoby spełniające warunki do otrzymania renty. Każdy otrzymuje równą część.

Do schedy spadkowej nie zalicza się świadczeń emerytalnych i rentowych należnych spadkodawcy do dnia śmierci. Są wypłacane małżonkowi, dzieciom, albo innym członkom rodziny uprawnionym do rodzinnej renty, na których utrzymaniu pozostawał zmarły. Spadek nie obejmuje praw i obowiązków o charakterze administracyjno-prawnym (np. zezwolenie na prowadzenie działalności), ani zobowiązań podatkowych i obowiązków o charakterze karnoprawnym (np. kary grzywny). W praktyce organy podatkowe obciążają spadkobierców odpowiedzialnością za zobowiązania spadkodawcy względem Skarbu Państwa. Organ podatkowy właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy wydaje odrębne decyzje w stosunku do każdego ze spadkobierców. Może poinformować o zakresie odpowiedzialności, wysokości nadpłaty lub zwrotu. Spadkobierca, któremu przypadł spadek obciążony długami podatkowymi może go odrzucić na ogólnych zasadach.