Prawo zachowku a wydziedziczenie. Co to jest? Jak działa?

Prawo do zachowku przysługuje osobom z kręgu najbliższej rodziny. Poniżej wyjaśniamy na czym polega oraz czy mogą z niego skorzystać osoby wydziedziczone przez spadkodawcę.

Zachowek jest częściową rekompensatą utraty schedy, która zostałaby odziedziczona, gdyby odbywało się to na podstawie ustawy. Przedmiotem zachowku jest zawsze wierzytelność pieniężna. Prawo przysługuje dzieciom, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy. Małżonek i dzieci mają prawo zachowku z pierwszeństwem przed rodzicami spadkodawcy, bo należą do pierwszej grupy dziedziczenia ustawowego. Rodzice spadkodawcy mogą skorzystać z prawa do zachowku tylko wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił dzieci.

Ile wynosi zachowek?

Wysokość zachowku jest równa połowie udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu, gdyby dziedziczył na podstawie ustawy. Wyjątkiem są małoletnie dziecko i osoba trwale niezdolna do pracy, ponieważ im przysługuje 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadałby przy dziedziczeniu z ustawy. Ustalając udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczania zachowku, trzeba uwzględnić spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy odrzucili spadek. Spadkobiercy, którzy zrzekli się dziedziczenia, albo zostali wydziedziczeni nie są uwzględniani.

Obliczanie zachowku

Przy obliczaniu zachowku należy zastosować zasady zapisane w ustawie i ustalone w oparciu o orzecznictwo. Nie uwzględnia się zwykłych zapisów i poleceń, ale darowizny i zapisy windykacyjne uczynione przez spadkodawcę są brane pod uwagę. Wyłącznie drobne darowizny związane ze zwyczajami (np. prezent urodzinowy) oraz dokonane wcześniej niż 10 lat przed śmiercią testatora nie są doliczane do zachowku.

Podatek od zachowku

Nabycie zachowku podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Można skorzystać ze zwolnienia, jeśli w ciągu 6 miesięcy od daty powstania obowiązku podatkowego zgłosi się fakt otrzymania zachowku do urzędu skarbowego. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wpłynięcia części lub całości kwoty na konto. Należy skorzystać z formularza SD-Z2. Warto mieć przy sobie dowód otrzymania zachowku, np. potwierdzenie dokonania przelewu przez osobę zobowiązaną do wypłaty, albo wyciąg z konta, który potwierdzi wpłynięcie określonej kwoty pieniężnej tytułem zachowku. Urząd skarbowy może zażądać dołączenia tych dokumentów do zgłoszenia. Osoba, która nie dopełni obowiązku zgłoszenia otrzymania zachowku w terminie, musi zapłacić podatek na zasadach ogólnych przewidzianych dla I grupy podatkowej i złożyć deklarację na formularzu SD-3.

Zachowek a wydziedziczenie

Wydziedziczenie jest pozbawieniem dzieci, wnuków, prawnuków, małżonka i rodziców prawa do zachowku. Spadkodawca może wydziedziczyć wymienione wyżej osoby tylko w przypadkach wskazanych w Kodeksie cywilnym. Jeśli powód wydziedziczenia będzie inny niż wskazuje ustawa, wydziedziczenie jest uznane za nieważne. W konsekwencji osoba wskazana przez testatora jako wydziedziczona nie utraci prawa do zachowku. Przyczyny wydziedziczenia dopuszczalne w polskim prawie to niedopełnienie obowiązków rodzinnych, dopuszczenie się umyślnego przestępstwa przeciw życiu, zdrowiu, wolności, albo rażącej obrazy czci w stosunku do testatora lub bliskiej mu osoby oraz postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy.