Jak przyspieszyć gojenie się ran? Które metody i preparaty są skuteczne?

Gojenie się ran może być opóźnione z powodu różnych czynników. Przedstawiamy, które preparaty i metody stosować, aby proces odbudowy tkanki łącznej przebiegał prawidłowo.

Opóźnione gojenie się rany może być spowodowane niewłaściwą aseptyką, starzeniem się i przynależnością etniczną. Przyczyny mogą mieć związek z chorobami krążenia i neurologicznymi. Zapalenie tętnic, żylaki i odleżyny nie sprzyjają gojeniu rany. Produkty przyspieszające gojenie nie mają wpływu na regenerację zdrowej tkanki. Ich zadaniem jest zapobieganie zakażeniu i przyczynianie się do fizjologicznego bliznowacenia. Leczenie opornych ran wymaga zastosowania odpowiednich środków fizycznych i chemicznych. Najczęściej stosuje się substancje oczyszczające i pobudzające komórki do podziałów i regeneracji.

Substancje antyseptyczne

Wiele stosowanych dziś substancji antybakteryjnych ma długi rodowód. Od wieków stosuje się olejki eteryczne z rumianki i rozmarynu. Bardzo często stosuje się też krwawnik pospolity. Antyseptyki syntetyczne, które są dostępne w aptekach to ditranol, ichtioloamon i chlorokrezol. Inne środki bakteriobójcze to balsam peruwiański i kit pszczeli.

Stymulanty komórek

Niektóre substancje mają zdolność do pobudzania komórek skóry do podziału, przez co przyspieszają gojenie. Najbardziej polecane środki to witamina A i oleje rybne, które ją zawierają oraz witamina E. Wśród stymulantów znajduje się też wąkrotka, która jest stosowana w formie ekstraktu wodno-alkoholowego. Jej działanie polega na ułatwieniu biosyntezy kolagenu przez fibroblasty. Nagietek jeszcze do niedawna był popularnym środkiem wspomagającym gojenie się ran. Ostatnie badania nie potwierdziły jego skuteczności. Od dawna używa się alantoinę, która ułatwia proliferację komórek i tworzenie się ziarniny. Inne znane stymulanty komórek to kwas hialuronowy, chitozan, kolagen, fibronektyna i nieoceniony aloes.

Czynniki oczyszczające

Rana powinna być odpowiednio oczyszczana, zwłaszcza głęboka. Wtedy proces gojenia przebiega prawidłowo. Główne środki oczyszczające, które są stosowane obecnie to enzymy i żel z dekstranem. Enzymy zapewniają oczyszczanie chemiczne i proteolityczne. Najczęściej stosuje się trypsynę i papinę. Żel z dekstranem absorbuje wysięk i gwarantuje oczyszczanie poprzez wchłanianie.

Czynniki wzrostu

Czynniki wzrostu są obecnie wnikliwie badane, w celu ustalenia warunków stosowania i udowodnienia nieszkodliwości. Mają postać małych peptydów wydzielanych przez komórki, a następnie przenoszonych przez krew. Pobudzają bądź hamują komórki w zależności od tego, czy otrzymają wsparcie innych peptydów, ich aktywności i postaci. Ich działanie jest zależne od tego, czy zostaną połączone z właściwym receptorem. W procesie gojenia bierze udział czynnik wzrostowy naskórkowy (EGF), transformujący (TGF), czynnik wzrostu fibroblastów (FGF) i pochodzenia płytkowego (PDGF).

Opatrunki konwencjonalne

Suche opatrunki są złożone z włókien naturalnych bądź syntetycznych oraz pełnią rolę środków pochłaniających wysięk ropny. Konwencjonalne opatrunki mogą być nasączone wazeliną oraz składnikami aktynymi (np. środkami przeciwzapalnymi, antybiotykami, kortykoidami). Obecnie są preferowane w oczyszczaniu rany, bo tworzą wilgotne i ciepłe środowisko sprzyjające gojeniu. Konwencjonalne opatrunki ułatwiają tworzenie ziarniny, a co najważniejsze nie przywierają do rany. Nie odrywają naskórka przy każdej zmianie opatrunku. Wadą opatrunków konwencjonalnych jest to, że przy długim stosowaniu mogą powodować nadmierny rozrost ziarniny. Opatrunki nasączone kortykoidami są stosowane w razie przerosłej ziarniny, ponieważ skutecznie powodują jej zmniejszenie. Są wygodne w użyciu, ale stosowane zbyt długo hamują oczyszczanie rany.

Opatrunki absorpcyjne

Opatrunki absorpcyjne (tzw. opatrunki złożone, opatrunki amerykańskie, opatrunki chirurgiczne) składają się z trzech części. Wszystkie elementy są ze sobą sklejone, albo zszyte. Powierzchnia kontaktu z raną jest wykonana z nietkanej osłony lub gazy. Następną warstwą jest środek absorbujący. Może mieć formę waty wiskozowej, albo bawełny hydrofilowej lub czesanej. Ostatnią warstwą jest kolorowa, zewnętrzna koperta.

Opatrunki syntetyczne i biologiczne

Opatrunki syntetyczne mają formę błon, pianek, hydrożeli lub kompleksów złożonych na bazie hydrokoloidu. Błony są wykonywane z poliuretanu lub polietylenu. Mają postać przezroczystych nalepek, które przepuszczają gaz i prę wodną. Ułatwiają nadzorowanie przebiegu gojenia oraz utrzymują wilgotne środowisko. Przyspieszają tworzenie się strupa. Pianki z poliuretanu lub silikonu sprzyjają migracji komórek naskórka i ich dojrzewaniu. Silikonowe pianki pochłaniają wysięk. Umożliwiają dostosowanie wielkości opatrunki do kształtu rany oraz przyspieszają tworzenie się blizny. Hydrożele są liderami w zakresie pochłaniania wysięku i utrzymania środowiska sprzyjającego gojeniu. Opatrunki tego typu są stosowane głównie w leczeniu głębokich ran z obfitym wysiękiem. Złożone kompleksy przygotowane na bazie hydrokoloidu zamieniają się w żel po zetknięciu z wysiękiem. Usuwają szkodliwe bakterie i produkty rozpadu komórek.

Opatrunki biologiczne mają postać błon kolagenowych i alginianów wapnia. Pierwszy opatrunek ułatwia migrację i dojrzewanie fibroblastów. Algininany wapnia sprzyjają gojeniu poprzez hamowanie krwawienia.

Techniki przyspieszające gojenie

Skuteczność technik opisanych niżej jest sporna, bo zależy w dużej mierze od indywidualnych uwarunkowań pacjenta. Trudno oszacować ich efektywność, ale mimo tego są bezpieczne i coraz częściej stosowane. Ultradźwięki przyspieszają wczesną fazę gojenia. Po 5 dniach stosowania dochodzi do zmniejszenia liczby komórek zapalnych i zwiększenia fibroblastów. Po 7 dniach stosowania ultradźwięki ograniczają nieprawidłowy rozwój ziarniny. Tlenoterapia hiperbaryczna polega na zastosowaniu tlenu pod podwyższonym ciśnieniem. Nadmiar tlenu tworzy środowisko sprzyjające rozwojowi fibroblastów produkujących kolagen i napływowi leukocytów niszczących bakterie.